Giữa cơn lốc du lịch, làm thế nào để không mất hồn phố cổ Hội An?

Bảo tồn Hội An không chỉ là giữ mái ngói xưa

Ngày 20/10, UBND Tp.Đà Nẵng tổ chức Hội nghị tổng kết quy hoạch đầu tư tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản Hội An giai đoạn từ 2012 đến 2025.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đà Nẵng Hà Vĩ nhấn mạnh, người dân chính là linh hồn của di sản, là yếu tố làm nên bản sắc phố Hội hôm nay.

Ông Hà Vỹ, Phó Giám đốc Sở Thể thao, Văn hóa và Du lịch thành phố Đà Nẵng cho hay, hơn 400 năm trôi qua, phố cổ Hội An vẫn hiện hữu như một "bảo tàng sống" giữa lòng miền Trung. Từ khi được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới (1999) và thực hiện Quy hoạch bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị đô thị cổ Hội An giai đoạn 2012–2025, thành phố đã đầu tư hàng trăm tỷ đồng trùng tu, cứu nguy hàng loạt di tích, phục hồi không gian văn hóa truyền thống.

Hiện Hội An có hơn 1.000 di tích được bảo tồn, 8 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, cùng hàng trăm lễ hội dân gian được khôi phục và sáng tạo lại. Năm 2024, phố cổ đón 4,4 triệu lượt khách, doanh thu từ vé tham quan đạt gần 1.900 tỉ đồng, minh chứng cho sức sống của di sản.

Thế nhưng, phía sau những con số ấn tượng ấy là nỗi lo về "sức chịu tải" của một đô thị nhỏ, nơi từng con phố, ngôi nhà đều gánh trên vai cả dòng khách đổ về mỗi ngày. Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng Nguyễn Thị Anh Thi thẳng thắn nhìn nhận, Hội An là di sản sống, chứ không phải bảo tàng. Nếu chỉ chăm chăm giữ nguyên hình thức mà quên mất đời sống cộng đồng, thì di sản ấy sớm muộn cũng sẽ mất linh hồn.

Bà Nguyễn Thị Anh Thi, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ hồn phố cổ trong định hướng phát triển mới.

Chính vì thế, hướng đi của Hội An trong nhiều năm qua là bảo tồn gắn phát triển sinh kế. Người dân được khuyến khích duy trì nghề truyền thống, làm đèn lồng, gốm, mộc, dệt, nông nghiệp hữu cơ, đồng thời tham gia trực tiếp vào hoạt động du lịch cộng đồng. Mỗi du khách đến Hội An không chỉ "ngắm" mà còn được "sống" cùng văn hóa bản địa, trải nghiệm những giá trị thật.

Đồng quan điểm, ông Hà Vỹ, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đà Nẵng, chia sẻ, người dân chính là linh hồn của di sản. Chính sự thân thiện, cởi mở, tinh tế trong cách sống của họ khiến phố cổ khác biệt và được yêu mến đến vậy.

Mở rộng không gian di sản, lan tỏa giá trị mới

Tiến sĩ Phan Thanh Hải, chuyên gia về di sản nhận định, từ ngày 1/7/2025, Hội An trở thành một đơn vị hành chính thuộc thành phố Đà Nẵng, gồm ba phường và một xã. Phường Hội An là khu phố cổ, "hạt nhân di sản"; còn Hội An Đông, Hội An Tây và xã Tân Hiệp (Cù Lao Chàm) là "vành đai sáng tạo", nơi phát triển các mô hình du lịch sinh thái, làng nghề, biển đảo.

Cấu trúc mới này không chỉ mở rộng không gian phát triển mà còn tạo cơ hội để Hội An chuyển mình theo hướng "đa trung tâm".

Thay vì dồn mọi hoạt động vào khu phố cổ, cần lan tỏa giá trị di sản ra các vùng ven. Khi đó, phố cổ sẽ được "nghỉ thở", còn du lịch Hội An sẽ phát triển theo hướng xanh và bền vững, ông Hải nói.

Để hiện thực hóa điều đó, ông Hải đề xuất thành phố cần xây dựng cơ chế đặc thù Di sản – Sinh thái – Du lịch, cho phép rút gọn thủ tục với các công trình hạ tầng cấp bách như kè, bãi đỗ xe, cảng Cửa Đại.

Thành lập Hội đồng điều phối không gian di sản – vệ tinh, gồm đại diện các phường, xã, doanh nghiệp, cộng đồng để thống nhất quản lý quy hoạch, trật tự, môi trường, sự kiện du lịch.

Ứng dụng công nghệ số trong quản lý di sản: xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử, quản lý vé tham quan trực tuyến, giám sát lượng khách, dự báo rủi ro thiên tai.

Phát triển du lịch xanh với hệ thống xe điện, tàu nhỏ kết nối phố cổ – bãi đỗ – làng nghề – cảng, giảm áp lực giao thông và ô nhiễm.

Ông Hoàng Đạo Cương, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, khẳng định Hội An là mô hình tiêu biểu trong bảo tồn di sản gắn phát triển du lịch bền vững.

Trong khi đó, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Đạo Cương cho biết Bộ đang phối hợp cùng thành phố Đà Nẵng xây dựng Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy di sản giai đoạn 2025–2035, với tầm nhìn "bảo tồn động", để di sản thích ứng với phát triển và chuyển đổi số.

"Giữ nguyên bản phố cổ không có nghĩa là bảo thủ. Phải làm cho di sản sống giữa thời đại mới, đó mới là bảo tồn đúng nghĩa," ông nhấn mạnh.

Không gian phố Hội hôm nay đã vượt khỏi những mái ngói rêu phong bên sông Hoài. Di sản ấy đang lan tỏa ra biển Cửa Đại, đến Cù Lao Chàm, đến từng làng nghề ngoại ô, nơi người dân vẫn ngày ngày gìn giữ nét xưa trong hơi thở cuộc sống mới. 

Khi trở thành một phần của thành phố Đà Nẵng năng động, Hội An có thêm nguồn lực về hạ tầng, công nghệ, nhân lực, nhưng thử thách cũng lớn hơn. Làm thế nào để phát triển mà không đánh đổi bản sắc, để mỗi bước chuyển mình vẫn còn vang vọng tiếng rao đêm, ánh đèn lồng, mùi hương trầm giữa phố cổ?

Câu trả lời, nằm ở chính con người Hội An, những người đã biến nơi đây thành "di sản sống" suốt hàng trăm năm qua. Giữ phố cổ sống không chỉ là giữ quá khứ, mà là giữ cho tương lai của thành phố phát triển hài hòa, nhân văn và bền vững, ông Cương chia sẻ.