Năm 2024, thanh long tiếp tục khẳng định vị thế là một trong những trái cây xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, đạt tổng doanh thu 435 triệu USD và đứng thứ hai trong nhóm quả tươi xuất khẩu. Riêng Lâm Đồng, “thủ phủ” thanh long của cả nước, hiện có hơn 33.000 ha trồng, sản lượng mỗi năm vượt 700.000 tấn. Tuy nhiên, phần lớn lượng quả này vẫn được tiêu thụ dưới dạng tươi, giá cả bấp bênh và phụ thuộc chủ yếu vào thị trường Trung Quốc.
Trong khi đó, ở nhiều nước nhập khẩu như Hàn Quốc, Nhật Bản, trái thanh long tươi từ Việt Nam được chế biến thành đa dạng sản phẩm, giá trị thương mại tăng gấp 5–7 lần so với xuất thô.
Thực tế này cho thấy, nếu chủ động đầu tư công nghệ chế biến sâu và tận dụng triệt để phụ phẩm, Việt Nam có thể gia tăng mạnh mẽ giá trị cho loại quả đặc sản.
Thanh long xuất khẩu.
Biến phụ phẩm thành “nguyên liệu vàng”
Hiện nhiều doanh nghiệp trong nước đã bắt đầu khai thác thanh long để sản xuất rượu vang, nước ép, thanh long sấy khô… Những sản phẩm này không chỉ mở rộng thị trường mà còn tạo thêm “đầu ra” cho quả tươi.
Đặc biệt, các phụ phẩm tưởng chừng bỏ đi như vỏ, hạt thanh long lại trở thành nguồn nguyên liệu giàu tiềm năng để sản xuất tinh dầu, bột màu tự nhiên, thực phẩm chức năng hay dược phẩm.
Một trong những đơn vị tiên phong là Công ty TNHH Nước ép Phúc Hà. Sau giai đoạn dịch Covid-19, doanh nghiệp này đã nghiên cứu thành công nhiều chế phẩm từ thanh long như: bột màu thực phẩm từ vỏ, nước cô đặc, dầu hạt và bột hạt thanh long. Đáng chú ý, sản phẩm bột hạt thanh long đã được cấp bằng sáng chế độc quyền tại Mỹ năm 2022, hiện được thị trường Hàn Quốc ưa chuộng sử dụng trong mỹ phẩm, dược phẩm và thực phẩm ăn kiêng.
Theo lãnh đạo công ty chiến lược phát triển của công ty dựa trên việc tận dụng toàn bộ ba phần của quả thanh long: vỏ để chiết xuất màu, thịt quả để sản xuất nước ép và hạt để tinh chế dầu, bột. Các sản phẩm đã được giới thiệu tại nhiều thị trường khó tính như Úc, châu Âu, Trung Đông và nhận phản hồi tích cực, mở ra triển vọng hợp tác đầu tư máy móc, công nghệ chế biến hiện đại.
Không chỉ doanh nghiệp, giới nghiên cứu trong nước cũng đang khai phá giá trị phế phẩm thanh long. TS. Trương Thị Cẩm Trang (ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQG TP.HCM) cùng cộng sự đã tách chiết thành công pectin từ vỏ thanh long – vốn chứa hàm lượng 19–33%, cao hơn nhiều loại quả có múi. Nhóm đã phát triển màng pectin sinh học có thể dùng bọc thực phẩm, thay thế túi nylon và màng nhựa PPE.
Thử nghiệm cho thấy màng pectin không thấm nước, khó oxy hóa và có khả năng phân hủy sinh học đến 62,5% sau 7 ngày chôn trong đất. Đây được xem là giải pháp thân thiện môi trường, vừa góp phần giảm ô nhiễm rác thải nhựa, vừa tạo thêm đầu ra cho phế phẩm nông nghiệp. Nhóm nghiên cứu còn hướng tới ứng dụng màng pectin trong y học, như chế tạo chỉ khâu tự tiêu, mở ra triển vọng mới cho y sinh học từ nguồn nguyên liệu bản địa.
Nông nghiệp tuần hoàn là chìa khóa nâng giá trị
Câu chuyện tận dụng phế phẩm thanh long là minh chứng rõ nét cho mô hình nông nghiệp tuần hoàn: biến phụ phẩm thành tài nguyên, giảm thiểu lãng phí, gia tăng giá trị kinh tế và bảo vệ môi trường.
Nếu trước đây, hàng trăm nghìn tấn vỏ, hạt thanh long sau chế biến bị coi là rác thải, thì nay có thể trở thành “nguyên liệu vàng” cho ngành thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm và cả công nghệ sinh học.
Các chuyên gia nhận định, để thanh long Việt Nam không chỉ là trái cây xuất thô mà trở thành nguồn nguyên liệu công nghiệp có giá trị cao, cần đồng bộ nhiều giải pháp: khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ chế biến sâu, tăng cường liên kết với viện nghiên cứu để ứng dụng sáng chế, xây dựng thương hiệu quốc tế cho các sản phẩm mới từ thanh long.