“Tôi vẽ để trả ơn lịch sử”

Chất liệu mới cho giấc mơ cũ

Mùa Thu năm 1945 đã đi vào lịch sử, nhưng khoảnh khắc Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập vẫn sống mãi trong tâm thức dân tộc như một mùa xuân bất diệt.

Nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9, họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang mang ký ức ấy lên những bức sơn mài khổng lồ trong triển lãm “Mùa Xuân Độc Lập”, nơi quá khứ gặp gỡ nhịp sống đương đại, biến lịch sử thành lời tri ân sống động và đầy cảm xúc của thế hệ hôm nay.

Giữa khung cảnh trang nghiêm tại Bảo tàng Hồ Chí Minh, những khổ tranh sơn mài khổng lồ hiện ra, có bức dài hơn 7 mét, nặng gần hai tấn.

Người đứng sau toàn bộ dự án là họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang. Ít ai ngờ, một người sinh ra trong thời bình lại có thể dành gần một thập kỷ để vẽ về chiến tranh, về độc lập dân tộc. Anh lý giải ngắn gọn: “Có lúc tưởng như không đủ sức, nhưng tình yêu với lịch sử đã giữ tôi đi đến cùng”.

Họa sĩ Chu Nhật Quang (áo đen) cùng cộng sự đang thực hiện công đoạn làm tranh sơn mài "Mùa xuân Độc lập".

Trước khi trở thành “người kể sử bằng sơn mài”, Chu Nhật Quang từng có nhiều năm học tập ở nước ngoài. Năm 2019, anh trở về Việt Nam, mang theo vốn kiến thức hội họa hiện đại cùng khát vọng tìm một chất liệu có thể dung chứa lịch sử, có thể “thở” cùng dân tộc.

Trong anh chảy sẵn tình yêu với nghệ thuật truyền thống, được nuôi dưỡng từ gia đình với ông nội là danh họa Chu Mạnh Chấn, cha là họa sĩ NSƯT Chu Lượng - Nguyên Giám đốc Nhà hát múa rối Thăng Long. Chính sự động viên của gia đình đã giúp anh quyết định chọn sơn mài, chất liệu mang đậm tinh thần Á Đông, bền bỉ và tỏa sáng trong không gian lớn.

Để biến giấc mơ thành hiện thực, Quang phải bắt đầu từ con số 0. Anh miệt mài nghiên cứu phôi vóc, thử nghiệm chất liệu tái chế nhựa thay cho cốt gỗ để tránh cong vênh, tìm kiếm vật liệu mới lạ như vỏ bào ngư, lá vàng tinh chế, lá bạc chống oxy hóa… nhằm tạo nên bề mặt bền chắc, có thể chống chọi cả nắng mưa.

Hoạ sĩ trẻ sử dụng các chất liệu mới lạ như vỏ bào ngư, lá vàng tinh chế,... trong tác phẩm sơn mài.

Nhưng cái giá phải trả không chỉ là thời gian và công sức. Trên đôi tay Quang vẫn hằn rõ những vết thương chưa kịp lành, dấu vết của một quá trình sáng tạo đầy gian nan.

Anh cười khi nhắc đến “tai nạn nghề nghiệp”: “Những vết thương ấy không làm tôi chùn bước, ngược lại, chúng nhắc tôi rằng mình đang đi đúng hướng”.

Nhớ lại chặng đường đã qua, Quang kể: “Những tấm vóc khổ lớn đầu tiên được chuẩn bị từ năm 2017, khi tôi còn chưa hình dung hết con đường phía trước. Rồi từ 2019, tôi kiên trì từng bước, từng mảng màu, thử rồi sai, sai lại làm lại”.

Cũng từ năm ấy, anh đồng thời khởi xướng hai dự án lớn: “Dấu Thiêng” và “Mùa Xuân Độc Lập”. Nếu như triển lãm “Dấu Thiêng” năm 2024 tại Hoàng thành Thăng Long được coi là màn khởi động ấn tượng, thì “Mùa Xuân Độc Lập” mới thực sự là cuộc dấn thân đầy thách thức.

Tác phẩm mang tên “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập”.

Tác phẩm “Mùa Xuân Dân Tộc”.

Ủy viên Bộ Chính Trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa cùng các đại biểu chụp ảnh lưu niệm trước tác phẩm Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập dài 7,2 mét, cao 2,4 mét.

Đó là hành trình đòi hỏi sự chuẩn bị công phu, những khổ tranh khổng lồ chưa từng có tiền lệ và hàng nghìn giờ lao động miệt mài. Chỉ sau 5 năm bền bỉ vượt qua giới hạn của chính mình, Chu Nhật Quang mới dám đưa tác phẩm ra mắt công chúng, như một lời khẳng định với lịch sử và với chính con đường nghệ thuật anh đã chọn.

Triển lãm “Mùa Xuân Độc Lập” giới thiệu tới công chúng 17 tác phẩm sơn mài, trong đó nổi bật nhất là bức tranh khổng lồ dài 7,2 mét, cao 2,4 mét, nặng gần 2 tấn, được vẽ trên cả hai mặt.

Một mặt mang tên “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập”, tái hiện khoảnh khắc lịch sử tại Quảng trường Ba Đình ngày 2/9/1945, mặt còn lại là “Mùa Xuân Dân Tộc”, khắc họa không khí hân hoan của nhân dân trong ngày đất nước giành được độc lập, tự do.

Bằng ngôn ngữ của sơn mài, triển lãm không chỉ truyền tải tình yêu quê hương, đất nước mà còn gửi gắm lòng biết ơn vô hạn đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thế hệ chiến sĩ, đồng bào đã hy sinh vì Tổ quốc.

Vẽ Bác Hồ bằng trái tim của thế hệ trẻ

Một thử thách đặc biệt mà Chu Nhật Quang tự đặt ra là dựng chân dung Bác Hồ bằng sơn mài khổ lớn cao tới 3,6 mét. Điểm đặc biệt trong sáng tác của anh là không “chép lại” lịch sử, mà để lịch sử thấm vào màu sắc, đường nét, rồi hóa thành góc nhìn của một người trẻ lớn lên trong hòa bình.

Chân dung Bác Hồ bằng sơn mài khổ lớn cao tới 3,6 mét.

“Tôi luôn tôn trọng tư liệu, nhưng tôi không tái hiện y nguyên. Tôi muốn gửi vào đó tình cảm, góc nhìn của thế hệ hôm nay”.

Nhà văn Nguyễn Quang Thiều từng thừa nhận rằng ông lo lắng khi biết một họa sĩ trẻ đảm nhận nhiệm vụ này. Nỗi lo không chỉ vì Bác là một vĩ nhân, mà còn vì trong xã hội hiện đại, đôi khi những giá trị truyền thống bị phai nhạt.

Nhưng khi đứng trước tác phẩm, ông đã gạt bỏ lo lắng: “Vĩ nhân Hồ Chí Minh đã hiện ra và điều đầu tiên đến với tôi là một cảm xúc lạ lùng, mạnh mẽ… Tác phẩm của họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang cho tôi cảm giác con người vĩ đại ấy đang sống trong chính những năm tháng này của chúng ta”, ông chia sẻ.

Đặc biệt, bức “Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước” gây ấn tượng mạnh mẽ bởi bố cục táo bạo. Thay vì tuân thủ logic thời gian, Quang đã tạo nên một nền ngổn ngang, u tối của đất nước nô lệ, nhưng phía xa là mặt trời rạng rỡ, lá cờ đỏ sao vàng kiêu hãnh tung bay.

Tranh sơn mài “Bác Hồ tìm đường cứu nước” của họa sĩ Chu Nhật Quang.

Cái “phi logic về thời gian” ấy lại là một sáng tạo thiên tài, bởi nó khắc họa một sự thật sâu thẳm hơn: khát vọng độc lập, tự do đã luôn rực cháy trong trái tim Hồ Chí Minh, ngay cả khi đất nước còn chìm trong bóng tối.

Điều khiến triển lãm này trở nên đặc biệt nữa không chỉ nằm ở kích thước khổng lồ của các tác phẩm, mà còn ở tinh thần xuyên suốt tri ân lịch sử. Quang nhiều lần nhắc đến chữ “tri ân” trong cuộc trò chuyện với Người Đưa Tin.

“Thế hệ chúng tôi không còn cảnh tiễn con ra trận, không còn chứng kiến máu lửa nhưng nhờ sự hy sinh của cha ông, tôi mới được sống trong hòa bình. Tôi muốn mỗi tác phẩm là một lời cảm ơn. Vẽ để trả ơn lịch sử, để thế hệ sau không quên nền độc lập đã phải đổi bằng máu xương”, Quang nói.

Có lẽ chính tinh thần ấy đã giúp Chu Nhật Quang vượt qua những ngày tưởng chừng gục ngã.

Khi phải làm lại từ đầu, khi thấy mình chưa đủ “độ chín”, anh vẫn đứng dậy, bởi anh tin rằng mỗi nét vẽ không chỉ là nghệ thuật, mà còn là trách nhiệm với lịch sử.

Khát vọng của Quang không dừng lại ở trong nước. Ngay sau triển lãm này, anh đã bắt tay vào một dự án mới đó là vẽ loạt chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh bằng sơn mài, với mong muốn đưa ra quốc tế.

“Tôi muốn bạn bè năm châu thấy một Việt Nam kiên cường, giàu bản sắc và yêu hòa bình”, anh chia sẻ. Đó vừa là khát vọng cá nhân vừa là mong muốn góp phần vào công cuộc quảng bá hình ảnh dân tộc, bằng chính ngôn ngữ nghệ thuật truyền thống.