Miễn học phí: Lo phát sinh các khoản thu "tự nguyện" không đúng quy định

Sáng 16/6, Quốc hội thảo luận tại hội trường về Nghị quyết của Quốc hội về miễn, hỗ trợ học phí đối với trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông tại các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân; Nghị quyết của Quốc hội về phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em mẫu giáo từ 3 đến 5 tuổi.

Còn những băn khoăn, trăn trở

Tại phiên thảo luận, đa số ý kiến của các ĐBQH đều bày tỏ đây là một chính sách an sinh xã hội có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, nhận được sự quan tâm, mong đợi và ủng hộ của đông đảo cử tri và nhân dân cả nước. 

Việc miễn học phí sẽ mang lại những lợi ích to lớn, không chỉ giúp giảm gánh nặng tài chính cho hàng triệu gia đình, đặc biệt là những gia đình có hoàn cảnh khó khăn, mà còn góp phần quan trọng vào việc đảm bảo quyền được học tập của mọi trẻ em, không phân biệt hoàn cảnh kinh tế.

Miễn học phí cũng thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với thế hệ tương lai, là sự đầu tư chiến lược vào con người – yếu tố trung tâm của mọi sự phát triển.

Bên cạnh những lợi ích to lớn của việc miễn học phí, ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) không khỏi có những băn khoăn trăn trở về việc triển khai thực hiện chủ trương quan trọng này.

ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh (Ảnh: Media Quốc hội).

"Liệu việc miễn học phí có phần nào đó làm giảm chất lượng đào tạo hay không? Áp lực tài chính đè nặng có làm giảm các khoản chi cho hoạt động chuyên môn, cơ sở vật chất, trang thiết bị, hay thậm chí ảnh hưởng đến chế độ đãi ngộ cho giáo viên hay không? Điều này nếu xảy ra, dù không mong muốn, nhưng sẽ trực tiếp tác động đến chất lượng giáo dục, đi ngược lại mục tiêu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực", đại biểu bày tỏ loạt trăn trở.

Hơn nữa, sự thiếu hụt đầu tư hạ tầng còn tạo ra khoảng cách chất lượng giữa các vùng miền, đặc biệt là giữa khu vực thành thị và nông thôn. Những trường học ở khu vực khó khăn, vốn đã thiếu thốn, sẽ càng khó khăn hơn trong việc tiếp cận nguồn vốn đầu tư để cải thiện điều kiện giảng dạy và học tập.

"Thêm vào đó, tôi cũng quan ngại về nguy cơ phát sinh các khoản thu "tự nguyện" không đúng quy định", đại biểu Tú Anh nói. 

Theo đại biểu, lịch sử đã cho thấy, khi có một khoản thu chính thức bị loại bỏ, có thể xuất hiện các hình thức khác để bù đắp thiếu hụt tài chính, thông qua các loại quỹ "tự nguyện" hoặc các khoản đóng góp không minh bạch. 

"Điều này không chỉ gây bức xúc trong phụ huynh mà còn làm mất đi ý nghĩa tốt đẹp của chính sách miễn học phí", bà Tú Anh chia sẻ. 

Để chủ trương miễn học phí thực sự phát huy hiệu quả tối đa và khắc phục được những lo ngại trên, đại biểu có 3 kiến nghị.

Thứ nhất, cần có một chiến lược tài chính tổng thể và dài hạn, không chỉ tập trung vào bù đắp học phí mà còn phải đảm bảo đủ nguồn lực cho việc đầu tư phát triển hạ tầng giáo dục. 

Điều này có thể đòi hỏi sự đa dạng hóa nguồn vốn, khuyến khích xã hội hóa đầu tư vào giáo dục một cách minh bạch, và phân bổ ngân sách một cách linh hoạt, ưu tiên những nơi có nhu cầu cấp thiết nhất. Đồng thời, cần xây dựng lộ trình tăng chi ngân sách cho giáo dục một cách rõ ràng và minh bạch.

Thứ hai, cần đổi mới cơ chế tài chính giáo dục, phân cấp và tự chủ đi đôi với kiểm soát chặt chẽ. Điều này bao gồm phân cấp mạnh mẽ hơn cho các địa phương và nhà trường trong quản lý tài chính, cho phép họ chủ động sử dụng ngân sách được giao một cách hiệu quả.

Thứ ba, cần xây dựng quy định rõ ràng, minh bạch về các khoản thu ngoài học phí (nếu có), kiểm soát chặt chẽ các khoản thu "tự nguyện", nghiêm cấm mọi hình thức lạm thu dưới danh nghĩa tự nguyện. Áp dụng nguyên tắc công khai, minh bạch trong mọi hoạt động thu chi của nhà trường để phụ huynh và xã hội có thể giám sát là điều thiết yếu. Bên cạnh đó, việc nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và cải thiện môi trường dạy học là vô cùng quan trọng. 

Đảm bảo thông suốt ngay từ đầu năm học mới

Tham gia góp ý kiến, ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Dương) cho hay, hiện nay, tại các cơ sở giáo dục mầm non và phổ thông công lập thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, khoản thu học phí vẫn đang là một trong những nguồn thu quan trọng, trực tiếp phục vụ cho hoạt động chi thường xuyên của nhà trường. 

Đặc biệt là các khoản chi liên quan đến hỗ trợ giảng dạy, chăm sóc học sinh, duy tu cơ sở vật chất, bổ sung thiết bị dạy học, trả thù lao cho một số bộ phận hợp đồng ngoài biên chế… 

"Nếu thực hiện miễn học phí theo nghị quyết này, đồng nghĩa với việc nguồn thu đó không còn nữa", bà Nga cho hay.

ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (Ảnh: Media Quốc hội).

Đặc biệt, theo dự thảo, nghị quyết sẽ có hiệu lực từ năm học tới, tức là từ tháng 9/2025. Thời gian chuẩn bị không còn dài. Việc ngân sách Nhà nước cấp bù cho khoản miễn học phí như thế nào đối với các cơ sở giáo dục phổ thông công lập để các cơ sở giáo dục công lập tiếp tục hoạt động ổn định, bảo đảm chất lượng giáo dục, không làm ảnh hưởng tới quyền lợi của học sinh cũng như điều kiện làm việc, giảng dạy của đội ngũ nhà giáo ngay từ đầu năm học là việc cần khẩn trương làm ngay. 

"Nếu việc cấp bù kinh phí chậm trễ chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến hoạt động dạy và học của nhà trường", bà Nga nêu.

Theo đại biểu, thông thường, khi Nghị quyết của Quốc hội được ban hành hay luật được Quốc hội thông qua, khoảng thời gian chờ nghị định hướng dẫn thi hành thường kéo dài vài tháng, cá biệt có trường hợp lên đến cả năm. 

Vì vậy, đại biểu đề nghị Chính phủ chỉ đạo các cơ quan chức năng khẩn trương ban hành các phương án, hướng dẫn, cơ chế cấp bù kinh phí cho các cơ sở giáo dục, bảo đảm để khi nghị quyết có hiệu lực thì việc tổ chức thực hiện diễn ra thuận lợi, thông suốt ngay từ đầu năm học mới.

Bên cạnh đó, nữ đại biểu cũng kiến nghị thêm với Chính phủ hình thức thực hiện hỗ trợ học phí cho học sinh ở các cơ sở giáo dục ngoài công lập. 

"Nên hỗ trợ trực tiếp cho các cơ sở giáo dục để đảm bảo tính chính xác, nhanh chóng và đơn giản, thuận tiện về thủ tục; kinh phí hỗ trợ được sử dụng đúng mục đích hơn là việc hỗ trợ cho người học, việc thống kê, thủ tục thanh toán sẽ phức tạp hơn rất nhiều", bà Nga nói. 

ĐBQH Trần Thị Khánh Thu (đoàn Thái Bình) cho rằng đây là chính sách hết sức nhân văn và đột phá nên cần có sự công bằng nhất định, bởi học phí tại các cơ sở ngoài công lập, tư thục rất đa dạng và cao hơn so với các cơ sở giáo dục công lập. 

Để đảm bảo công bằng, hiệu quả ngân sách, đại biểu Thu đề nghị quy định bổ sung quy định mức hỗ trợ học phí cho nhóm này không thấp hơn mức trần học phí công lập tại địa phương hoặc mức ngân sách Nhà nước chi bình quân cho học sinh trong hệ thống giáo dục công lập ngay trong Nghị quyết này. 

Giải trình, tiếp thu ý kiến ĐBQH, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cho biết, hiện nay trên thế giới có 38 quốc gia (hầu hết là các quốc gia có thu nhập cao) đang thực hiện miễn hoàn toàn học phí cho học sinh ở bậc mầm non. Có 90 quốc gia thực hiện miễn một phần hoặc hỗ trợ với các nhóm đối tượng khác nhau trong xã hội.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn (Ảnh: Media Quốc hội).

Trong bối cảnh tiềm lực kinh tế của đất nước ta còn nhiều khó khăn, nhiều nhiệm vụ phải đầu tư, thu nhập chưa cao nhưng Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương Đảng, Chính phủ, Quốc hội đã rất thống nhất để thực hiện việc miễn, giảm học phí.

"Điều này thể hiện sự quan tâm, nỗ lực trong việc phát triển giáo dục, tạo điều kiện cho trẻ em được tiếp cận với giáo dục, giảm bớt gánh nặng cho phụ huynh", ông nói.

Đối với băn khoăn về cách chi trả cho đối tượng ở các trường ngoài công lập, bộ trưởng cho biết, mục tiêu của việc này là nhằm bù lại một phần cho phụ huynh khi đã bỏ tiền đóng học phí cho con. Điều này cũng khả thi vì cơ sở dữ liệu học sinh mầm non đã đầy đủ.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng kiến nghị Quốc hội giao cho Chính phủ cân nhắc thêm về mặt kỹ thuật, sao cho phù hợp nhất.

Về việc xác định mức hỗ trợ cho học sinh ở các địa phương khác nhau, theo Bộ trưởng, hiện nay đã quy định khung học phí cho bậc mầm non, phổ thông và đại học; chia ra làm 3 khu vực, vùng miền trong cả nước dựa theo mức chi phí sinh hoạt, bao gồm: Khu vực đô thị, khu vực đồng bằng và khu vực miền núi, biên giới, hải đảo, các vùng khó khăn với các mức thu khác nhau.

Để triển khai việc miễn học phí cho kịp năm học 2025 – 2026, hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo đang tích cực triển khai xây dựng Nghị định để thay thế cho Nghị định 81 và Nghị định 97, đặt mục tiêu trong tháng 6 hoàn tất và ban hành cùng thời điểm Nghị quyết trên được Quốc hội được thông qua, có hiệu lực.

Trong đó, sẽ quy định khung học phí theo 3 khu vực, vùng miền, tính theo mức sàn. Con số 30.000 tỷ đồng mà Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp cùng Bộ Tài chính tính toán cho miễn, giảm học phí các đối tượng tại dự thảo Nghị quyết dựa trên mức hỗ trợ thực tế của HĐND các tỉnh và thành phố.

Đối với băn khoăn về việc các tỉnh, thành phố có điều kiện hơn muốn hỗ trợ cao hơn mức trần, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết, nếu các địa phương có nguồn lực tốt có thể chi cho các trường học đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học, thậm chí có thể hỗ trợ bữa ăn,…